Covid-19 Μέρος Γ: Η ασύμμετρη απειλή

cyon in zion, diptyque part 1, by Apostolis Rizos, 2018-2020

Covid-19 Μέρος Γ: Η ασύμμετρη απειλή

από τον Tomaso Ferrando

δημοσιεύθηκε στο Critical Legal Thinking

Διάρκεια ανάγνωσης: 9-10 λεπτά 

Μετάφραση: Ευριπίδης Καραβασίλης
Επιμέλεια: Άννα Γκόνη

Κείμενο ήχου-αφήγηση: Χάρης Παυλίδης


 

Πώς ανατρέπεται το αφήγημα του συμμετρικού πλήγματος
 

Όπως έχουμε μάθει από τα εγχειρίδια οικονομικών, αν ένα οικονομικό σοκ είναι συμμετρικό, θα επηρεάσει όλες τις περιοχές ή τους τομείς της αγοράς κατά τον ίδιο τρόπο. Μία παγκόσμια ύφεση, για παράδειγμα, ίσως να έχει παρόμοιες επιδράσεις σε μία ολόκληρη περιοχή ή σε μία οικονομική δραστηριότητα. Υπό αυτό το πρίσμα, η κρίση του Κορονοϊού ορίζεται ως οικονομικά «συμμετρική». Το αφήγημα, δηλαδή, και σε αυτή την περίπτωση είναι ότι αντιμετωπίζουμε μία βιολογική απειλή που εξαπλώνεται ραγδαία σε όλο τον κόσμο, με παρόμοιες συνέπειες (αύξηση των ασθενών στη ΜΕΘ, ανάγκες για περισσότερο ιατρικό εξοπλισμό, κρίση της προσφοράς και της ζήτησης κ.τ.λ.) και ανάλογες αντιδράσεις (lockdowns, κοινωνική αποστασιοποίηση, απομόνωση, κ.τ.λ.). Μας λένε ότι σε αυτήν εδώ την κρίση είμαστε όλοι μαζί, και όλες οι χώρες πρέπει να συνδράμουν στην καταπολέμηση της βιολογικής πανδημίας και κατ’ επέκταση στην στήριξη της οικονομίας. Για μία ακόμη φορά, το γεγονός ότι βαφτίζουμε αυτή την κρίση «συμμετρική» και άρα απαιτούνται συνολικά οι ίδιες συντονισμένες προσπάθειες, είναι μια αυταπάτη. Αν όντως πιστέψουμε ότι το πλήγμα είναι συμμετρικό, θα βρούμε μπροστά μας σημαντικά πνευματικά εμπόδια στον δρόμο για την αναζήτηση αποτελεσματικών και δίκαιων λύσεων.

Σε μακροοικονομικό επίπεδο, η ιδέα μιας συμμετρικής κρίσης παραβλέπει το εξής σημαντικό: οι τομείς που εξαρτώνται ιδιαίτερα από τη συνεχή ροή των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού έχουν επηρεαστεί περισσότερο από άλλους. Η Γουχάν, στην οποία ξεκίνησε η έξαρση, αποτελεί το παγκόσμιο επίκεντρο της αυτοκινητοβιομηχανίας και του τομέα των ηλεκτρονικών. Το lockdown της Γουχάν στα τέλη Ιανουαρίου είχε ήδη επηρεάσει αυτές τις αλυσίδες εφοδιασμού και προκάλεσε αλυσιδωτές αντιδράσεις ανά τον κόσμο. Την ίδια στιγμή, ενώ η κρίση ορίζεται ως μια σύγχρονη εκδοχή του «Κατακλυσμού του Νώε», που πλήττει όλες τις οικονομίες με τον ίδιο τρόπο, δεν γίνεται καμία αναφορά στους τομείς που ωφελούνται από αυτή. Πρόκειται για τομείς όπως η υλικοτεχνική υποστήριξη, οι ψηφιακές υπηρεσίες, η παραγωγή ιατρικών μηχανημάτων, αλλά και λόμπι χρηματοοικονομικών επενδυτών που κερδοσκοπούν με το δήθεν απροσδόκητο του Κορονοϊού.

Επιπλέον, το αφήγημα του συμμετρικού πλήγματος αποτυγχάνει να αναγνωρίσει ότι τα συστήματα υγείας των χωρών πλήττονται διαφορετικά, ανάλογα με την ποσότητα των πηγών, των υποδομών και το διαθέσιμο ανθρώπινο δυναμικό. Καλούμαστε να πιστέψουμε ότι κάθε εγχώρια οικονομία έχει τα ίδια αντισώματα αντιμετώπισης του ιού: καλά οργανωμένα και δυνατά συστήματα υγείας που μπορούν να αντιμετωπίσουν τη διάδοσή του, μειώνοντας την επίδραση του σοκ τόσο στον πληθυσμό όσο και στα δημόσια οικονομικά. Με παρόμοιο τρόπο, ευρέως διαδεδομένες δικλείδες ασφαλείας για νοικοκυριά και μεμονωμένα άτομα, συστήματα στήριξης ανέργων, αυτόνομα και ενεργητικά επισιτιστικά συστήματα θεωρούνται ικανά να περιορίσουν την οικονομική επιδημία. Αυτό φαίνεται να ισχύει για όλες τις χώρες, σε διεθνές και σε περιφερειακό επίπεδο.

Ιταλία και Ισπανία

Το Covid-19 Crisis στην Ιταλία και την Ισπανία δεν πρέπει να μελετηθεί έξω από γεωπολιτικά, οικονομικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα. Πρόκειται για δύο από τις χώρες που επλήγησαν περισσότερο από τα μέτρα λιτότητας που επέβαλε η Ευρωπαϊκή Ένωση από το 2011 και εξής. Ως εκ τούτου, το Covid-19 Crisis γι’ αυτές τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου πρέπει να συνδεθεί με την έλλειψη ιατρικών υποδομών, τον φόβο παράλυσης μιας εξαιρετικά υπερχρεωμένης οικονομίας και τη δυσκολία με την οποία οι κυβερνήσεις έχουν πρόσβαση σε περαιτέρω πιστώσεις.

Ηνωμένο Βασίλειο

Αντίστοιχα, η εξάπλωση του ιού στο Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να συνδεθεί τόσο με την απροετοίμαστη αντίδραση της Κυβέρνησης, όσο και με μία δεκαετία συντηρητικών κυβερνήσεων που έχουν υποβαθμίσει σημαντικά το Εθνικό Σύστημα Υγείας και έχουν κάνει περικοπές στο σύστημα πρόνοιας.

Παγκόσμιος Νότος

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κοινωνικός και οικονομικός απολογισμός θα είναι ακόμη βαρύτερος σε χώρες του παγκόσμιου νότου. Οι χώρες αυτές έχουν φτωχοποιηθεί από άποψη δομών, παραμένουν υπό τον ζυγό του διεθνούς χρέους ενώ η πρόσβαση σε θεραπευτική αγωγή εξαρτάται από την οικονομική κατάσταση των ανθρώπων ή τη δυνατότητα ιδιωτικής ασφάλισης.

Σε μικροοικονομικό επίπεδο, το αφήγημα ότι έχουμε επιβιβαστεί όλοι οι άνθρωποι στην ίδια βάρκα -ή και ότι βυθιζόμαστε μαζί με αυτή- μας ωθεί να εθελοτυφλήσουμε. Να κάνουμε τα στραβά μάτια στα μοτίβα μεροληψίας, περιθωριοποίησης και υποταγής που χαρακτήριζαν ήδη τις οικονομίες μας και πριν την εμφάνιση του Covid-19. «Όλη η υφήλιος είναι σε lockdown». «Όλοι οι άνθρωποι αγωνιζόμαστε». «Όλα θα είναι και θα είμαστε καλύτερα αργά ή γρήγορα». Αυτές είναι μερικές από τις φράσεις που κυκλοφορούν στα social media, ή είναι γραμμένες σε πανό κρεμασμένα από μπαλκόνια σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Είμαστε, ωστόσο, στην ίδια κατάσταση; Κάθομαι στο γραφείο μου έχοντας μια καλή σύνδεση στο διαδίκτυο που μου επιτρέπει να κάνω μαθήματα εξ αποστάσεως. Μένω στην πρωτεύουσα μιας ευρωπαϊκής χώρας που δεν αντιμετωπίζει υπερπληρότητα στις ΜΕΘ. Το διαμέρισμά μου έχει μεγάλα παράθυρα, που επιτρέπουν το πέρασμα στο φως του ήλιου. Τέλος, έχω μια σύμβαση εργασίας που δεν έχει επηρεαστεί από το κλείσιμο του πανεπιστημίου στο οποίο εργάζομαι, και ο μισθός που λαμβάνω μου επιτρέπει να πληρώνω το ενοίκιο στην πρώτη του μηνός.

Από την άλλη, θα ήμουν εν δυνάμει άνεργος αν τα επόμενα χρόνια δεν εγγράφονταν κανένα άτομο στο πανεπιστήμιο. Η πιθανότητα αυτή, όμως, φαντάζει –προς το παρόν- μακρινή. Άραγε βιώνω αυτή την κρίση με τον ίδιο τρόπο που τη βιώνει το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό και τα νοικοκυριά που έχουν επηρεαστεί άμεσα από τον ιό; Και τι γίνεται με τους ανθρώπους που θα εκτεθούν στον κίνδυνο μετάδοσης του ιού επειδή καλούνται να επιστρέψουν στις δουλειές τους; Τι γίνεται με τους ανθρώπους που έχασαν τη δουλειά τους, που δεν έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο, που δεν μπορούν να αυτό-απομονωθούν, που αδυνατούν να πληρώσουν το ενοίκιο, την υποθήκη, ή οποιοδήποτε άλλο χρέος τους βαραίνει;

Δυστυχώς ή ευτυχώς, αυτή την κρίση δεν την βιώνουμε όλοι οι άνθρωποι από την ίδια θέση και με τα ίδια μέσα. Η δική μου κοινωνικοοικονομική έκθεση στην κρίση δεν έχει καμία σχέση με αυτή των εργαζομένων του άτυπου και «ευέλικτου» τομέα απασχόλησης: εργατικό δυναμικό σε εργοστάσια παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού που έχουν ακυρώσει τις παραγγελίες τους, άνθρωποι χωρίς ασφάλιση υγείας σε χώρες όπου πρέπει να πληρώσεις για να νοσηλευτείς, τρόφιμοι σε σωφρονιστικά καταστήματα και πρόσφυγες που βρίσκονται στη φυλακή παρά τους κινδύνους που αυτό συνεπάγεται για τη σωματική και ψυχική τους υγεία.

cyon in zion, diptyque, by Apostolis Rizos, 2018-2020

 

Η κρίση δεν είναι συμμετρική κυρίως επειδή η πανδημία εξαπλώνεται σε νοικοκυριά και χώρες που ήδη πλήττονταν από ασύμμετρες απειλές, πριν ακόμα πληγούν από τον Covid-19. Το υγειονομικό και οικονομικό «τσουνάμι» δεν επηρεάζει όλες τις χώρες με τον ίδιο τρόπο, επειδή δεν είναι όλες εξίσου ικανές να το επωμιστούν. Δεν επηρεάζει τους ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο, καθώς δεν ήμασταν όλοι στην ίδια κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική κατάσταση όταν κηρύχθηκε η απαγόρευση κυκλοφορίας. Από τη στιγμή που οι συνθήκες δεν ήταν εξαρχής συμμετρικές, η οικονομική κατάρρευση δεν επηρεάζει με τον ίδιο τρόπο το παρόν μας και - επομένως - θα έχει πολύ διαφορετικές επιπτώσεις στο μέλλον μας.

Γιατί λοιπόν υπάρχουν πολλές φωνές που μιλούν για συμμετρική κρίση; Διότι το αφήγημα της συμμετρικής -και εξωγενούς- απειλής, εξυπηρετεί μία ρητορική που επιρρίπτει ευθύνες έξω από το σύστημα, εμποδίζοντας μας να εντοπίσουμε τα βασικά αίτια που στην πραγματικότητα βρίσκονται εντός του.

Επιπλέον, το αφήγημα του εξωγενούς και συμμετρικού πλήγματος ενισχύει το σενάριο ότι στόχος της πολιτικής είναι να περιορίσει το οικονομικό πλήγμα. Υπάρχουν μάλιστα πολλά πολιτικά πρόσωπα που υπόσχονται ότι γρήγορα θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα. Είναι τα ιδια πρόσωπα που απορρίπτουν το πρόταγμα για μία διαφορετική μορφή οικονομικής και πολιτικής οργάνωσης που δεν θα είναι εύθραυστη και άνιση. Μας παρηγορούν πείθοντάς μας ότι η σύγκρουση με το παγόβουνο ήταν πολύ ασήμαντη για να αναθεωρήσουμε τον τρόπο κατασκευής και διαχείρισης του Τιτανικού. Χρησιμοποιώντας, φυσικά, και το λεξιλόγιο του πολέμου, μας πείθουν για την ύπαρξη ενός εχθρού εκεί έξω (ορατού ή αόρατου, δεν έχει σημασία). Καλούμαστε να πολεμήσουμε μαζί. Να αγωνιστούμε μαζί. Να υποφέρουμε μαζί. Να κερδίσουμε μαζί.

Αλλά δεν είμαστε μαζί. Δεν πορευόμαστε προς το μέλλον μαζί. Και αν δεν αλλάξουμε ριζικά την αντίληψή μας για την οικονομική κρίση και τις αντιδράσεις που σχεδιάζουμε, τότε το χάσμα που μας χωρίζει θα διευρυνθεί ακόμα περισσότερο.

Αλλάζοντας τρόπο σκέψης: το πρώτο βήμα προς την εύρεση λύσεων

Πριν από λίγες μέρες, στο Σαντιάγο της Χιλής, ένα σύνθημα γραμμένο με φωταγωγημένα γράμματα προβλήθηκε στον τοίχο ενός ψηλού κτηρίου: ‘No volveremos lanormalidad porque la normalidad era el problema’ (Στα ελληνικά: Δεν θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα, γιατί η κανονικότητα ήταν το πρόβλημα). Αυτό το σύνθημα επαναφέρει την ανάγκη αλλαγής του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την οικονομική κατάρρευση, η οποία έχει δημιουργηθεί τόσο από την ταχεία εξάπλωση του Κορονοϊού, όσο και από τις εθνικές προσπάθειες περιορισμού της μόλυνσης που «κλείδωσαν» ανθρώπους και επιχειρήσεις.

Ως εκ τούτου ο Covid-19 δεν είναι ένας εξωτερικός εχθρός που έχει επιφέρει την ευθραυστότητα της ανθρώπινης ζωής και των οικονομικών δομών στο πλαίσιο του επιταχυνόμενου χρηματοοικονομικού καπιταλισμού. Όπως και η χρεοκοπία της Lehman Brothers, ο Κορονοϊός έφερε στο φως τα ασταθή και άνομα θεμέλια του σύγχρονου κόσμου. Ένας κόσμος στον οποίο το 2019 αποτέλεσε την καλύτερη χρονιά για τις χρηματοπιστωτικές αγορές μετά την κρίση του 2008, κι όμως κατέρρευσε με την πρώτη επιβράδυνση.

Εάν δεν θέλουμε να επιστρέψουμε στην «κανονικότητα» ενός κοινωνικά, οικονομικά και οικολογικά άδικου κόσμου, δεν μπορούμε να αποδεχτούμε την ιδέα ότι βιώνουμε ένα εξωγενές και συμμετρικό οικονομικό πλήγμα. Δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι οι αγώνες δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο είναι παροδικοί και τυχαίοι. Πρέπει να απορρίψουμε το σενάριο ότι «όλα θα πάνε καλά μόλις εξαφανιστεί η βιολογική απειλή», γιατί η κατάσταση δεν ήταν καλή ακόμα και πριν περάσει ο Covid-19 από τα ζώα στον άνθρωπο. Πρέπει επιτέλους να αναγνωρίσουμε τις ενδογενείς συνθήκες που μας οδήγησαν στην κρίση: η αλληλεξάρτηση των αλυσίδων εφοδιασμού, η ιδιωτικοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών, η έλλειψη επαρκών δικλείδων ασφαλείας, η επισφάλεια της εργασίας, η άνευ προηγουμένου εξάρτηση από το χρέος, το φθηνό χρήμα, οι εξορύξεις και τέλος ο ιδιωτισμός. Όλες αυτές οι ενδογενείς απειλές δημιούργησαν έναν κόσμο, όπου το φτερούγισμα μιας πεταλούδας στη Γουχάν μπόρεσε τελικά να προκαλέσει ένα παγκόσμιο κοινωνικοοικονομικό «τσουνάμι» που δεν έχουμε βιώσει ποτέ ξανά.

Πρέπει να κοιτάξουμε προς τα μέσα.

Με το να χρησιμοποιούμε δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές προκειμένου να περιορίσουμε το οικονομικό πλήγμα και να επιστρέψουμε στην ενεργό δράση, αρνούμαστε τη σοβαρότητα του προβλήματος. Πρέπει να κοιτάξουμε προς τα μέσα. Για να κατανοήσουμε και να αξιολογήσουμε τις ενδογενείς αιτίες της αστάθειας και της ανισότητας που υπήρχαν πριν από την πανδημία, θα πρέπει να εφεύρουμε μια κοινωνία που θα είναι πραγματικά ανθεκτική και θα μπορεί να αναγεννηθεί. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι παρελθούσες ασυμμετρίες επηρεάζουν τις παρούσες αντιδράσεις απέναντι στον ιό και συμβάλλουν στη δημιουργία αποκλινουσών προοπτικών για κράτη, ανθρώπους και τελικά για ολόκληρο τον πλανήτη. Πρέπει να αποδεχτούμε ότι δεν υπάρχει τίποτα ασυνήθιστο ή μοναδικό στην κατάσταση που βιώνουν οι άνθρωποι και οι οικονομίες σε όλο τον κόσμο. Πρέπει να επιδιώξουμε βραχυπρόθεσμες αντιδράσεις που εγγυώνται την παγκόσμια ψυχική και σωματική φροντίδα. Πρέπει να οργανωθούμε μέσα από μακροπρόθεσμα πολιτικά οράματα που ανατρέπουν το status quo.

Ο δρόμος προς την αλλαγή της σχέσης μεταξύ των ανθρώπων, του πλανήτη και της οικονομίας δεν θα είναι στρωμένος με ροδοπέταλα. Σε πολλά μέρη του κόσμου, οι άνθρωποι γίνονται μάρτυρες  στρατιωτικοποίησης, απολυταρχισμού, κρατικής βίας και της χρήσης του ιού ως μιας αφορμής για εντατικοποίηση του ελέγχου, της ιεραρχίας, του καπιταλισμού και της κυριαρχίας. Εν τω μεταξύ, και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, η τελευταία εβδομάδα έχει αποδείξει πως όταν υπάρχει πολιτική βούληση, τα αδύνατα μπορούν να γίνουν δυνατά. Μία δημοκρατική κυβέρνηση στις ΗΠΑ, η οποία είναι κατά των κρατικών παρεμβάσεων, ενέκρινε το μεγαλύτερο δημόσιο κίνητρο στην ιστορία της χώρας και επέβαλε σε έναν κατασκευαστή αυτοκινήτων να παράγει αναπνευστήρες, επικαλούμενη μία νομοθετική πράξη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χαλάρωσε τα δημοσιονομικά μέτρα που είχε επιβάλλει μόλις πριν από εννέα χρόνια για να επιπλήξει, να κυρώσει και να υποτάξει κράτη μέλη όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία.

Στεκόμαστε στο χείλος της αβύσσου

Είμαστε άραγε ενώπιον μίας διεύρυνσης του αβυσσαλέου χάσματος που έχει χτιστεί επί αιώνες αποικιοκρατίας και ιμπεριαλισμού; Θα γίνει η επίφαση της συμμετρικής και εξωγενούς οικονομικής ύφεσης μία ακόμα αφορμή ώστε να ενισχυθούν οι γεωγραφικές, οικονομικές και πολιτιστικές διαχωριστικές γραμμές; Ή μήπως θα είμαστε σε θέση να εντοπίσουμε και να πολεμήσουμε την παρούσα και μελλοντική ανισότητα που έχει φέρει στο φως ο Covid-19 και να επιδιώξουμε το μοναδικό πράγμα που έχει σημασία; Να αντιμετωπίσουμε την  κλιματική αλλαγή, να μην επιδεινώσουμε τις κοινωνικές και οικονομικές ευπάθειες και να περιορίσουμε τις συνέπειες των βιολογικών απειλών, όπου υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες. Να φανταστούμε δηλαδή έναν κόσμο όπου τα αδύνατα γίνονται δυνατά.

Ημερομηνία Δημοσίευσης: 8 Απριλίου 2020

Πηγή: https://criticallegalthinking.com/2020/04/08/lets-not-be-fooled-theres-nothing-external-symmetrical-in-the-global-economic-downturn/

*Σύντομο βιογραφικό σημείωμα

Ο Tomaso είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Οικονομικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Warwick. Η ακαδημαϊκή του έρευνα επικεντρώνεται στον ρόλο των δικηγόρων και της νομικής δομής στην κατασκευή και παγίωση της διεθνικής αγροδιατροφικής αλυσίδας εταιριών που βασίζεται στις εξής παρακτικές: την εμπορευματοποίηση, την ανισότητα, τις πολλαπλές εκμεταλλεύσεις, τις υπερβάσεις, τη μη βιωσιμότητα και την εξατομίκευση. Η Ουτοπία του περιλαμβάνει ένα μέλλον όπου τα τρόφιμα θα αποτελούν κοινό αγαθό, ενώ στα πιο πρόσφατα έργα του κάνει λόγο για τη δυνατότητα συλλογικής διαχείρισης του επισιτιστικού συστήματος, και τις επιπτώσεις του eco-labeling.