Covid: Η Ηθική Νόσος

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Covid: Η Ηθική Νόσος

Inside, oil on canvas, 140 x 160, 2015, Rania Emmanouilidou

Covid: Η Ηθική Νόσος

από τον Andreas Philippopoulos-Mihalopoulos

δημοσιεύτηκε στο Critical Legal Thinking

Διάρκεια ανάγνωσης: 10-12 λεπτά

Μετάφραση: Σάββας Μπεσταβασβίλι & Έλενα Νικολού

Επιμέλεια: Άννα Γκόνη

Κείμενο ήχου-αφήγηση: Χάρης Παυλίδης

Σήμερα το πρωί, καθώς διέσχιζα με το ποδήλατο μου έναν δρόμο που παίρνω συχνά για τη δουλειά μου, συνάντησα ένα μεγάλο οδόφραγμα από πλαστικό πορτοκαλί δίχτυ που διέκοπτε όλη την κυκλοφορία του δρόμου. Μερικά οδικά έργα, τίποτα το ασυνήθιστο. Αυτό σήμαινε απλώς ότι θα έπρεπε να ακολουθήσω άλλο δρόμο για τη δουλειά μου. Καθώς απομακρυνόμουν με το ποδήλατο, μία λέξη μου ήρθε στο μυαλό -σαν να μου ανακατευόταν το στομάχι- μία άσχετη λέξη, που δεν αφορούσε την παρούσα κατάσταση. Μα από πού μπορεί να μου ήρθε  μια τέτοια ανοησία;

Η λέξη αυτή ήταν covid. Το μυαλό μου έπαιζε μαζί μου καθώς έκανα ποδήλατο, συνδέοντας αυθαίρετα και γράφοντας στο οδόστρωμα λέξεις, πνοές συλλαβών από τα λόγια των περαστικών. Ο covid  λειτουργεί σαν μία παύση. Ο όρος από μόνος του, όπως αποδόθηκε από τη Διεθνή Επιτροπή Ταξινόμησης των Ιών, ορίστηκε ως μία λαρυγγική παύση. Co-ΠΑΥΣΗ-Vi-ΠΑΥΣΗ-D-ΠΑΥΣΗ-19. Υπάρχει περιθώριο αναπνοής ανάμεσα στις συλλαβές. Corona Virus Disease 2019. Σε αντίθεση με προηγούμενους κορονοϊούς, ο CoViD-19 συνδυάζει και τον ιό και τη νόσο. Παρόλο που σε άλλες περιπτώσεις αν κάποιος είναι φορέας του ιού δεν σημαίνει ότι νοσεί, στην προκειμένη περίπτωση το όνομα από μόνο του το έχει ήδη αποφασίσει: ο ιός είναι η νόσος.

Ο Covid αποτελεί τον ιό της παύσης, της «κοινωνικής απομάκρυνσης», της «αυτο-απομόνωσης» (όλοι αυτοί οι νέοι όροι αναμφίβολα θα αποτελέσουν προσεχώς λήμματα στο λεξικό Oxford)· είναι η ασθένεια η οποία οδηγεί στην αποφυγή χειραψιών και εναγκαλισμών ή στην ακύρωση πτήσεων και μάλιστα χωρίς τρόπο διαφυγής. Είναι η τέλεια μεταφορά για την εποχή μας, όπου αδιαπέραστα τείχη υψώνονται και ένοπλες δυνάμεις καλούνται να υπερασπιστούν ολόκληρες ηπείρους από πλήθη ανθρώπων, όπου αρμόδια όργανα επισκέπτονται μέρη στα οποία επικρατεί ανείπωτη βία και χειροκροτούν την προσπάθεια του αμυντικού μηχανισμού· είναι η τέλεια μεταφορά για την εποχή όπου νέο-αποικιοκρατικές βλέψεις, οι οποίες ενισχύουν την ηθική υπεροχή της ιστορικής καταγωγής, ξεφυτρώνουν παντού στον πλανήτη. Όλοι οι άνθρωποι νοσούμε, ακόμη και αν το σώμα μας αντιστέκεται στην απόλυτη ανάπτυξη της νόσου. Είμαστε θύματα της δικής μας άτυπης εμπλοκής σε αυτό. Ο Covid εξαπλώνεται μοιραία στα υποταγμένα σώματα μας με τη μορφή μιας λεπτής στρώσης αντισηπτικού και φόβου.

Αλλά, όπως ένα απολυμαντικό αποτυγχάνει να διακρίνει τη διαφορά  μεταξύ των ιών και των χρήσιμων –για τον οργανισμό- βακτηριδίων, κατά τον ίδιο τρόπο αποτυγχάνουμε να διακρίνουμε τη διαφορά ανάμεσα σε δύο ειδών παύσεις. Καθώς γράφω αυτό το άρθρο, η Ιταλία βιώνει μια πρωτόγνωρη κατάσταση lockdown, ενώ παράλληλα η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ακόμα[1] εξετάζει την πιθανότητα να εφαρμόσει κάθε είδους εναλλακτικό μέτρο (και οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζουν το τροπάρι τους ως συνήθως, το κλείσιμο δηλαδή των συνόρων).

Παύση νούμερο 1: ο Ιταλός πρωθυπουργός Giuseppe Conte ανέφερε «Σε όλες τις αποφάσεις που έχω πάρει μέχρι στιγμής, λάμβανα υπόψη μου όλα τα συμφέροντα. Αλλά έκανα μία συμφωνία με τη συνείδηση μου, ότι θα θέτουμε πάντα ως προτεραιότητα την υγεία του Ιταλικού λαού».

Παύση νούμερο 2: Ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, Boris Johnson, εξέφρασε τη θεωρία του, ομολογουμένως χωρίς να την ασπάζεται εντελώς, (αλλά αναρωτιέμαι ποιος είναι δυνατόν να σκέφτηκε αυτή τη θεωρία; και γιατί ένας πρωθυπουργός να μπει στη διαδικασία να την αναφέρει;) σύμφωνα με την οποία «μπορούμε να δεχτούμε το χτύπημα με ψυχραιμία, χωρίς να πάρουμε κάποιο μέτρο για τον περιορισμό του». Η οικονομία αντιμέτωπη με τι; Με λεονταρισμούς; Με την Βρετανική ψυχραιμία; Ή μήπως με το παραδοσιακό γλύκισμα με το ευφάνταστο όνομα “Eton mess”;

Παύση παντού; Καλούμαστε να εφαρμόσουμε μια ολική παύση εξαιτίας του ιού. Σε αυτό το στάδιο ο Covid-19 είναι κατά κύριο λόγο μία ασθένεια των ανεπτυγμένων χωρών, που απειλεί κυρίως τα ηλικιωμένα άτομα και τις ευπαθείς ομάδες, είτε με την επιδείνωση των υπαρχόντων προβλημάτων υγείας τους, είτε με την επαναλαμβανόμενη έκθεση στον ιό. Αυτό σημαίνει ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών και των γονιών τους, έχουν την πολυτέλεια να τον αγνοήσουν. Αυτό σημαίνει επίσης ότι οι δυναμικοί 30χρονοι, οι αστραφτεροί 40χρονοι και οι γεροδεμένοι 50χρονοι συμπολίτες μας, μπορούν να συνεχίσουν τις δουλειές τους ως συνήθως. Άρα, ως επί το πλείστον είμαστε εντάξει. Σωστά;

Όχι. Γιατί αν σκεφτόμαστε έτσι, έχουμε ήδη αποτύχει. Έχουμε ήδη υποκύψει στην ασθένεια. Η πρόκληση του Covid είναι κατά βάση ηθική. Ο covid απαιτεί από εμάς την πεμπτουσία της «Ηθικής» του Μπαρούχ Σπινόζα σχετικά με τη χωροθέτηση, την τοποθέτηση, δηλαδή, κάποιου σε μία σφαίρα συνειδητοποίησης αναφορικά με το πώς ο ιός εξελίσσεται στα σώματά μας, αλλά και στα άλλα άτομα, τα οποία είναι φυσικά εκείνα που στέκονται δίπλα μας στο μετρό του Λονδίνου, είναι οι ηλικιωμένοι γονείς μας, τα φιλικά και γνωστά μας πρόσωπα που έχουν άσθμα ή υποφέρουν από καρκίνο ή διαβήτη. Αλλά αυτά τα «άλλα» άτομα είναι επίσης και αυτά που αντιμετώπισαν την covid, και αποτελούν πλέον κοινές επαφές, οικείες αλλά γεωγραφικά απομακρυσμένες διασυνδέσεις, αγνώστου ταυτότητας ροές κρουσμάτων. Είμαστε συλλογικά σώματα, με παρελθόν και μέλλον, με βακτήρια και ακάρεα, κινητά τηλέφωνα και προσθετικά μέλη, σώματα που κινούνται σαν σύννεφα μόλυνσης, διατηρώντας ανθρώπινη υπόσταση και δεσμούς, φόβους και επιθυμίες.

Κάθε στιγμή, φέρουμε μαζί μας τη ζωή και τον θάνατό μας, και συναναστρεφόμαστε με άλλα σώματα, ανθρώπινα και μη, οργανώνοντας έτσι προσωρινές ή πιο εκτενείς συναθροίσεις. Είμαστε συλλογικοί φορείς που ζουν συλλογικά με άλλους συλλογικούς φορείς. Όταν, λοιπόν, ο Ιταλός Πρωθυπουργός λέει ότι θέτει σε προτεραιότητα τις ζωές των Ιταλών, δεν έχει κι εντελώς άδικο: διότι προστατεύοντας πρώτα τις ζωές των Ιταλών πολιτών (ή μη Ιταλών πολιτών που τυχαίνει να βρίσκονται σε αυτή την πλευρά των συνόρων: το πλήθος προσφύγων που διέρχονται από την Ιταλία, τα άτομα που μετανάστευσαν στην Ιταλία χωρίς χαρτιά και δεν διαθέτουν ιταλική ιθαγένεια), ο πλανήτης ως σύνολο γίνεται ένας ασφαλέστερο μέρος για τους ευάλωτους ανθρώπους. Πρόκειται για μια σπάνια φιλοσοφική στιγμή ανατροπής, όπου η φτηνή επίκληση κάποιας θεωρητικής εθνικής συνοχής έχει στην πραγματικότητα ως αποτέλεσμα το φαινόμενο της πεταλούδας, που ωφελεί Ιταλούς πολίτες και μη, όπου κι αν βρίσκονται.

Ο Covid μας ζητά να υιοθετήσουμε μία ηθική της απομάκρυνσης. Όχι μια απλή μορφή απομάκρυνσης, όπως αυτή της κοινωνικής αποστασιοποίησης και της άρνησης για χειραψία. Ισχύουν και αυτά, αλλά αποτελούν απλούς τρόπους για να αναθεωρήσουμε και να επανεξετάσουμε τον τρόπο ζωής μας· ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, εκείνη τη στιγμή της υπεροχής του Δυτικού Κόσμου, όταν η άρνηση ενός ζευγαριού Μουσουλμάνων στην Ελβετία να κάνουν χειραψία, τους κόστισε την αίτηση για ιθαγένεια. Η ηθική της απομάκρυνσης έχει παγκόσμια εμβέλεια. Είναι μια απομάκρυνση από τις συμβατικές προκαταλήψεις για το πώς πρέπει να μοιάζει ο καπιταλιστικός κόσμος, τι σημαίνει πρόοδος, ποιες είναι οι ευθύνες μας. Πρόκειται για την εύρεση άλλων τρόπων απομάκρυνσης - είτε αυτοί αφορούν την υποστήριξη των αυτοαπασχολούμενων που δεν έχουν την πολυτέλεια να μην εργάζονται, είτε τη συνέχιση της κοινωνικής ζωής παρά τον ιό, ή την εναλλακτική σύνδεση με τον κόσμο.

Ο Covid απαιτεί μια ηθική αυτοδιάθεσης (σωματικής και ταυτόχρονα δεοντολογικής) σε σχέση με άλλους φορείς και αποστασιοποίησης από τη συλλογικότητα, την οποία μπορεί να βλάψουμε παρά τις καλές προθέσεις μας, της μέριμνας πέραν του εαυτού μας. Ο Covid  δεν πρέπει να φτάσει στους τεράστιους καταυλισμούς προσφύγων ανά την υφήλιο. Ο ιός πρέπει να παραμείνει μια ασθένεια των ανεπτυγμένων χωρών, όπου το εθνικό σύστημα υγείας είναι συνήθως καλύτερα εξοπλισμένο ώστε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την κρίση. Η επιδημική καμπύλη του Covid πρέπει να ισιώσει, έτσι ώστε το ευάλωτο τμήμα του πληθυσμού να μην εκτεθεί μαζικά και κατ’ εξακολούθηση στον ιό. Αυτό θα επιτευχθεί με τη λήψη μέτρων πληθυσμιακής αποκέντρωσης στην καρδιά της «σε μεγάλο βαθμό απρόσβλητης» Βρετανίας ή σε οποιοδήποτε άλλο κράτος που θεωρεί ότι είναι απρόσβλητο (κάτι που είναι αδύνατον).

Αυτή είναι η ηθική της απομάκρυνσης: ούτε ένα θέαμα-απόρροια του πανικού των media, στο οποίο εντρυφούμε με νοσηρή περιέργεια· ούτε, ωστόσο, μια ένδειξη έλλειψης φόβου και δραστηριοποίησης, και ούτε είναι ο λεονταρισμός της μορφής «εμείς θα επιβιώσουμε» – ναι, εμείς ίσως επιβιώσουμε (αν και μεγάλο ποσοστό από αυτό το εμείς δεν θα επιβιώσει). Η ηθική της απόσυρσης απέναντι στον Covid δηλώνει μια οικουμενική συλλογικότητα, χάρη στην οποία καταλαβαίνουμε εντέλει ότι τα σώματά μας είναι όλα συνδεδεμένα, και ότι η λήψη προληπτικών μέτρων στο Λονδίνο σημαίνει ότι περισσότεροι άνθρωποι θα επιβιώσουν στους καταυλισμούς προσφύγων ή στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες με πιο ευάλωτα συστήματα υγείας. Αποτελεί τελικά ένα σημείο για την απομάκρυνση από τη μανία της «προόδου», η οποία επιφέρει παγκόσμια ρύπανση, πυροδοτεί την κλιματική αλλαγή και την ανθρωπόκαινη μη αναστρεψιμότητα, επιτρέποντας στον πλανήτη να αναπνεύσει. Η εποχή με επίκεντρο τον ιό, από την οποία έχουμε ήδη πάρει μια γεύση με τους διάφορους ιούς των τελευταίων ετών, ξεκαθαρίζει την εικόνα της απώτερης συνέχειας ανάμεσα στα διάφορα σώματα, ανεξάρτητα από το αν αυτή η συνέχεια είναι επιθυμητή ή όχι.

Στο αποκορύφωμα της κρίσης, όπου ακόμα και ο περιορισμένος αριθμός αναπνευστήρων είναι πιο πολύτιμος από οποιοδήποτε άλλο ιατρικό εργαλείο ή πρακτική, ο Covid απ' ό,τι φαίνεται μας φέρνει αντιμέτωπους με την επιλογή διασωλήνωσης ενός ανθρώπου έναντι ενός άλλου, από τους οποίους και οι δύο στην ουσία υποφέρουν από μια αμφίπλευρη διάμεση πνευμονία. Έτσι, ζητείται από το ιατρικό προσωπικό να επιλέξει να σώσει μόνο έναν από τους δύο κρίσιμα άρρωστους ανθρώπους. Τους ζητείται να δώσουν απάντηση σε κάτι τόσο τερατώδες όσο αυτό! Αλλά η μόνη δυνατή απάντηση είναι: ούτε τον έναν ούτε τον άλλον. Η απάντηση είναι να αποσυρθούν από αυτό το ψευδές δίλημμα: μία ζωή έναντι μιας άλλης, μία ευπάθεια έναντι μιας άλλης, και μία πιθανότητα επιβίωσης έναντι μιας άλλη. Η μόνη δυνατή απάντηση είναι να μην τεθεί αυτή η βλακώδης ερώτηση.

Ο Covid κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι η ασθένεια έχει ήδη έρθει, και ότι η μόνη αντίδραση είναι να αποσυρθούμε έγκαιρα για να αποφύγουμε την τερατώδη ερώτηση «ποιο άτομο να σώσουμε πρώτα;».

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ο Ανδρέας Φιλιππόπουλος-Μιχαλόπουλος είναι καθηγητής Θεωρίας και Δικαίου στο πανεπιστήμιο του Westminster, καθώς και ιδρυτής και Υπεύθυνος του Εργαστηρίου Θεωρίας και Δικαίου στο Westminster. Είναι, επίσης, σε συνεχή συνεργασία με το Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής της Βενετίας από το 2009. Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα και το ερευνητικό του έργο διακρίνονται από διεπιστημονικότητα και αφορούν: τον χώρο, τα σώματα, τις ριζοσπαστικές οντολογίες, τις μετα-ανθρωπιστικές σπουδές, την κριτική αυτοποίηση, τη λογοτεχνία, την ψυχανάλυση, την ηπειρωτική φιλοσοφία, τη μελέτη του φύλου, τη θεωρία της αλλά και την σύνδεση τους με το Δίκαιο. Τα ακαδημαϊκά του βιβλία περιλαμβάνουν τις μονογραφίες “Absent Environments” (2007), “Niklas Luhmann: Law, Justice, Society”(2009) και “Spatial Justice: Body Lawscape Atmosphere” (2014). Αυτό το διάστημα, ασχολείται με τη συγγραφή μιας μονογραφίας αναφορικά με το Δίκαιο της Ύλης.

Ο Ανδρέας είναι επίσης καλλιτέχνης. Ασχολείται με τη θεατρική ερμηνεία, τη φωτογραφία, τη συγγραφή, την τέχνη του installation, καθώς και με τη γλυπτική και τα εικαστικά. Τα έργα του έχουν εκτεθεί  στα εγκαίνια της 58ης έκθεσης τέχνης Biennale της Βενετίας το 2019, αλλά και στη 16η έκθεση αρχιτεκτονικής Biennale το 2016. Ακόμη, έχει συμμετάσχει με τα έργα του στην Πινακοθήκη της Tate Modern, στο  Inhotim Instituto de Arte Contemporânea στη Βραζιλία, στο Danish Royal Cast Collection, στη Βασιλική Ακαδημία Μουσικής της Σουηδίας, όπως και σε άλλα καλλιτεχνικά ιδρύματα. Έχει παρουσιάσει φωτογραφίες και κείμενά του (εμφανίζεται με το όνομα “picpoet” στο Instagram) σε ομαδικά event στο London College of Communication, στην  Arebyte Gallery, και στο Palais de Tokyo σε ζωντανή μετάδοση στο πλαίσιο του τηλεοπτικού προγράμματος “Carte Blanche show” με τον Tomas Saraceno , στη Unit 24 Gallery, αλλά και στην ατομική του έκθεση με όνομα “The Iron Books: Poems for the Posthuman” στο Gasoline Rooms London. Αυτή την περίοδο ασχολείται με ένα installation σχετικά με το Lawscape  για την έκθεση αρχιτεκτονικής Biennale 2020 της Βενετίας, μαζί με την Danielle Arnaud Gallery. Η τελευταία του καλλιτεχνική δημιουργία που εκδόθηκε, ονομάζεται “a fjord eating its way into my arm” από τις εκδόσεις AND στο Λονδίνο.

Είναι επίσης συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας, καθώς έχει γράψει «Το Βιβλίο του Νερού», το οποίο εκδόθηκε αρχικά στα ελληνικά, και αυτή την στιγμή μεταφράζεται, έτσι ώστε να δημοσιευθεί και στα αγγλικά από την ERIS press τον Ιούνιο του 2020.

Ημερομηνία πρώτης δημοσίευσης:

13 Μαρτίου 2020. Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στο Critical Legal Thinking με διαφορετικές εικόνες.

Πηγή: https://criticallegalthinking.com/2020/03/13/covid-the-ethical-disease/

---

Σ.τ.Μ. Το άρθρο γράφτηκε μία εβδομάδα πριν από την επίσημη ανακοίνωση για λήψη αυστηρών μέτρων για τον περιορισμό της πανδημίας στο Ηνωμένο Βασίλειο.